به منظور تعیین نوع عمل ژنها و برآورد وراثتپذیری و تعداد ژنهای کنترل کننده صفات مهم برنج، دو رقم برنج ایرانی به اسامی دیلمانی و سپیدرود در سال زراعی 1385 تلاقی داده شدند و نسل F1 به دست آمد. پس از خودگشنی بوتههای F1 و نیز تلاقی آنها با هر دو والد در سال 1386، نسلهای F2، BC1 و BC2 تولید شدند. بذر هردو والد (P1 و P2) به همراه بذر نسلهای F1، F2، BC1 و BC2 در سال زراعی 1387 در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان کشت شدند و یازده صفت گیاهی شامل ارتفاع بوته، طول خوشه، تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشهچه در خوشه، تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشهچه پوک در خوشه، درصد باروری خوشه، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، روز تا 50 درصد گلدهی و روز تا رسیدگی کامل مورد ارزیابی قرار گرفتند. با توجه به معنیدار شدن میانگین مربعات بین نسلها برای تمامی صفات به غیر از وزن هزار دانه و تعداد دانه در خوشه، تجزیه میانگین نسلها برای برآورد عمل ژنها و وراثتپذیری صفات انجام شد. نتایج حاصل نشان داد که برای صفاتی مثل روز تا 50 درصد گلدهی و روز تا رسیدگی کامل دانه، عمل افزایشی ژنها مهمتر از عمل غالبیت و برای سایر صفات مورد مطالعه به غیر از عملکرد دانه که در آن هر دو اثر افزایشی و غالبیت نقش داشتند، عمل غالبیت ژنها مهمتر از افزایشی بود. در توارث صفات ارتفاع بوته، تعداد خوشهچه پوک در خوشه و عملکرد دانه علاوه بر عمل افزایشی و غالبیت ژنها، اثرات متقابل اپیستازی نیز موثر بودند. برآورد درجه غالبیت ژنها نشان داد که صفات روز تا 50 درصد گلدهی، روز تا رسیدگی کامل و عملکرد دانه تحت کنترل غالبیت نسبی ژنها، طول خوشه تحت کنترل غالبیت کامل ژنها و سایر صفات مورد مطالعه تحت کنترل فوق غالبیت ژنها قرار دارند. میانگین وراثتپذیری عمومی صفات از 36/0 برای طول خوشه تا 82/0 برای روز تا 50 درصد گلدهی و میانگین وراثتپذیری خصوصی صفات از 07/0 برای ارتفاع بوته تا 69/0 برای روز تا 50 درصد گلدهی متغیر بود. میانگین تعداد ژن-های کنترل کننده صفات مورد مطالعه نیز از حداقل یک ژن برای صفات تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشهچه در خوشه، درصد باروری خوشه و تعداد خوشهچه پوک در خوشه، تا 24 ژن برای عملکرد دانه در نوسان بود. به طور کلی با توجه به وجود اثر غالبیت ژنی در کنترل بیشتر صفات مورد مطالعه، تولید ارقام هیبرید برای افزایش عملکرد در واحد سطح در جمعیت حاصل از تلاقی ارقام دیلمانی و سپیدرود پیشنهاد میشود. در عین حال، نظر به اینکه ژنهای با اثر افزایشی نیز در تبیین اکثر این صفات دخالت دارند، ابتدا استفاده از گزینش دورهای برای تجمیع این ژنها و گزینش لاینهای با خواص زراعی مطلوب سودمند خواهد بود.
Assessment of gene action and heritability of important plant characteristics in rice (Oryza sativa L.) using generation mean analysis. علوم زراعی 2011; 13 (2) :408-423 URL: http://agrobreedjournal.ir/article-1-136-fa.html
ربیعی بابک، قربانی پور علی. ارزیابی عمل ژنها و وراثتپذیری صفات مهم گیاهی برنج (Oryza sativa L.) از طریق تجزیه میانگین نسلها. نشریه علوم زراعی ایران. 1390; 13 (2) :408-423